KEMAHIRAN BERNILAI TAMBAH ( KBT )
Pengenalan
Kemahiran Bernilai Tambah (KBT) ialah
kemahiran yang dapat digunakan dalam setiap sesi pengajaran. Kemahiran ini
dapat membantu guru mempelbagaikan aktiviti pengajaran dan melaksanakan
aktiviti pengajaran secara berkesan. Ia juga sebagai persediaan murid
menghadapi senario dunia global yang sebenar. Dalam Sukatan Pelajaran Bahasa
Melayu Sekolah Rendah terdapat tujuh cadangan kemahiran bernilai tambah untuk
guru melaksanakan dalam bilik darjah. Setiap kemahiran bernilai tambah itu
boleh dilaksanakan secara solo mahupun secara bergabungan.
Kemahiran ini diajarkan dalam bilik darjah serta dapat
diaplikasikan dalam dunia sebenar murid dan senario dunia yang global.
Kemahiran bernilai tambah yang dimaksudkan ialah kemahiran berfikir, kemahiran
teknologi maklumat dan komunikasi, kemahiran belajar cara belajar, kajian masa
depan, kecerdasan pelbagai, pembelajaran konstruktivisme, dan pembelajaran
kontekstual. Penerangan ringkas tentang kemahiran bernilai tambah dinyatakan
seperti berikut:
Jenis-Jenis Kemahiran Bernilai Tambah
(a) Kemahiran Berfikir
Pusat Perkembangan Kurikulum (2002)
yang merumuskan pendapat Mayer (1977 dan 1991) dan Fraenkel (1980) merumuskan
Kemahiran Berfikir sebagai proses menggunakan minda sama ada untuk mencari
makna dan pemahaman terhadap sesuatu, membuat pertimbangan dan keputusan atau
menyelesaikan masalah. Proses asas berfikir ialah apabila anda mengemukakan
pertanyaan. Hal ini kerana untuk mengemukakan pertanyaan anda perlu memikirkan
aspek yang ingin ditanya. Proses berfikir itu akan melibatkan satu set
pertanyaan yang dimulai pertanyaan rasa ingin tahu, seperti;
a) Apakah objek itu?
b) Bagaimanakah bentuk objek itu?
c) Apakah kegunaan objek itu?
d) Bagaimanakah menggunakan objek itu?
e) Di manakah dapat memperoleh objek
itu?
Apabila ada pertanyaan maka diperlukan
jawapan. Untuk menjawab pertanyaan itu, anda akan menggerakkan minda secara
lebih aktif. Ia akan melibatkan proses mencari dan menilai kerana tidak semua
maklumat yang diperoleh itu sesuai untuk dijadikan jawapan. Dalam proses
mencari dan menilai jawapan akan melibatkan beberapa kemahiran seperti
berfikiran kreatif, berfikiran kritis, menaakul dan strategi berfikir. Ia
dinamakan jenis-jenis kemahiran berfikir.
Maklumat yang berikut ialah contoh
aktiviti yang boleh dijalankan dalam pengajaran dan pembelajaran.
(a) Kemahiran Berfikir Kreatif ialah
kemahiran mencerna dan menghasilkan idea baharu yang mementingkan keindahan.
Lazimnya ia melibatkan penghasilan bentuk baharu, pengolahan bahasa yang indah,
teknik penyampaian yang menarik, dan sudut pandangan yang tidak berlandaskan
kebiasaan. Menurut Pusat Perkembangan kurikulum (2002) dalam Kemahiran Berfikir
Kreatif akan melibatkan beberapa aktiviti pemikiran seperti;
i. menjana idea – antara contoh
aktiviti yang boleh diaplikasikan dalam pengajaran dan pembelajaran ialah
mengemukakan idea, mencadangkan alternatif, mencadangkan sebab, menyenaraikan
idea, menyatakan cara lain, menyumbangkan pendapat atau pandangan, menyatakan
kemungkinan, menghasilkan atau mencetus idea baharu, dan sebagainya.
ii. Membuat inferens – antara contoh
aktiviti yang boleh diaplikasikan dalam pengajaran dan pembelajaran ialah
membuat kesimpulan awal atau hipotesis berdasarkan pemerhatian, membuat rumusan
awal berdasarkan data-data yang diperoleh, membuat kesimpulan awal daripada
maklumat yang diperoleh, membuat tanggapan awal, membuat penyataan awal,
menyatakan pendidirian awal, menyatakan ketetapan awal dan sebagainya.
iii. Menghubung kait – antara contoh aktiviti yang boleh
diaplikasikan dalam pengajaran dan pembelajaran ialah menerangkan sebab dan
akibat, menyatakan perkaitan, menyatakan sebab-musabab, menyatakan implikasi,
mengkaji perkaitan, mencari perkaitan, mengaitkan idea, menyatakan pertalian,
membuat perhubungan dan sebagainya.
iv. Meramal – antara contoh aktiviti
yang boleh diaplikasikan dalam pengajaran dan pembelajaran ialah menyatakan apa
yang akan berlaku, membuat jangkaan, menganggarkan apa yang akan berlaku,
membuat perlunjuran, menyatakan kemungkinan yang akan berlaku, dan sebagainya.
v. Membuat hipotesis – antara contoh
aktiviti yang boleh diaplikasikan dalam pengajaran dan pembelajaran ialah
menyatakan cadangan yang perlu diuji kesahihannya, membuat andaian yang perlu
dibuktikan kebenarannya, membuat penyataan yang perlu diuji ketepatannya,
menyatakan kesimpulan sementara yang perlu diuji dan sebagainya.
vi. Mensintesis – antara contoh
aktiviti yang boleh diaplikasikan dalam pengajaran dan pembelajaran ialah
menggabungkan idea, menggubalkan semula, menyatukan idea-idea, menyepadukan
idea-idea, dan sebagainya.
vii. Mengitlak – antara contoh aktiviti
yang boleh diaplikasikan dalam pengajaran dan pembelajaran ialah membuat
penyataan umum berdasarkan pola, membuat generalisasi, membuat rumusan umum
daripada keseluruhan idea, dan sebagainya.
viii. Menganalogi – antara contoh
aktiviti yang boleh diaplikasikan dalam pengajaran dan pembelajaran ialah
memetaforakan, membuat sindiran, membuat kiasan, membuat perlambangan, membuat
simulasi, membandingkan sesuatu yang ada ciri-ciri persamaan, dan sebagainya.
ix. Membuat gambaran mental – antara
contoh aktiviti yang boleh diaplikasikan dalam pengajaran dan pembelajaran
ialah mengimaginasikan, menggambarkan dalam bentuk lain, membayangkan dalam
minda, melakarkan peta minda, menceritakan gambaran mental, dan sebagainya.
x. Reka cipta – antara contoh aktiviti yang boleh
diaplikasikan dalam pengajaran dan pembelajaran ialah cadangan idea, asli,
menghasilkan guahan asli, membuat rekaan bentuk, menciptakan sesuatu, membuat
pengubahsuaian, menghasilkan idea kreatif, dan sebagainya.
(b) Kemahiran Berfikir Kritis ialah
membuat analisis, membuat penilaian, membuat sintesis, membuat kritikan dan
menilai kemunasabahan sesuatu idea. Dalam proses membuat penilaian itu akan
melibatkan penyesuaian dengan beberapa aspek atau elemen. Mengkritik karya
kesusasteraan akan melibat penggunaan teori kajian sastera sebagai kayu
pengukurnya. Menilai tingkah-laku manusia akan melibatkan aspek sosio-budaya
bangsa berkenaan sebagai kayu pengukurannya. Menurut Pusat Perkembangan
kurikulum (2002a) dalam Kemahiran Berfikir Kritis akan melibatkan beberapa
aktiviti pemikiran seperti;
i. Mencirikan – antara contoh aktiviti
yang boleh diaplikasikan dalam pengajaran dan pembelajaran ialah menyatakan
atau menyenaraikan ciri-ciri, sifat dan unsur sesuatu, mengenal pasti dan
menyatakan kualiti sesuatu, dan sebagainya.
ii. Membandingbezakan -- antara contoh
aktiviti yang boleh diaplikasikan dalam pengajaran dan pembelajaran ialah
mencari persamaan dan perbezaan ciri, bentuk, sifat, warna, fungsi, dan
sebagainya.
iii. Mengumpul dan mengkelaskan --
antara contoh aktiviti yang boleh diaplikasikan dalam pengajaran dan
pembelajaran ialah membuat pengkelasan berasakan ciri, kategori, fungsi,
bentuk, warna, kriteria, dan sebagainya.
iv. Membuat urutan -- antara contoh aktiviti
yang boleh diaplikasikan dalam pengajaran dan pembelajaran ialah menyusun
mengikut urutan, kepentingan, nilai, abjad, nombor, kriteria tertentu, dan
sebagainya.
v. Menganalisis -- antara contoh
aktiviti yang boleh diaplikasikan dalam pengajaran dan pembelajaran ialah
mencerakin maklumat, mengolah idea, mengesan sebab, menghuraikan faktor,
ciri-ciri, akibat, mencari punca atau bukti berasaskan maklumat atau data, dan
sebagainya.
vi. Menilai -- antara contoh aktiviti
yang boleh diaplikasikan dalam pengajaran dan pembelajaran ialah mentaksir
maklumat, mempertimbangkan pendapat atau cadangan, membuat pilihan, menentukan
nilai atau kepentingan, mencari sebab dan kesan, dan sebagainya.
vii. Membuat kesimpulan -- antara
contoh aktiviti yang boleh diaplikasikan dalam pengajaran dan pembelajaran
ialah merumuskan maklumat atau data, membuat hipotesis atau tesis, kesimpulan
dan sebagainya.
(c) Kemahiran Berfikir Menaakul ialah
kemahiran membuat pertimbangan secara logik dan rasional terhadap beberapa
contoh sebelum membuat kesimpulan. Terdapat penaakulan secara induktif
(berasaskan beberapa contoh kemudian membuat kesimpulan) dan penaakulan
deduktif (mengemukakan rumusan dan kemudian memberi beberapa contoh untuk
membuktikan kebenaran rumusan tersebut). Aktiviti menaakul melibatkan;
i. Hipotesis -- antara contoh aktiviti
yang boleh diaplikasikan dalam pengajaran dan pembelajaran ialah mencari
maklumat untuk membuktikan hipotesis seperti memberi contoh-contoh sesuai.
ii. Pengumpulan -- antara contoh
aktiviti yang boleh diaplikasikan dalam pengajaran dan pembelajaran ialah
mengumpulkan maklumat atau data yang sama ciri, sifat atau kriteria untuk
membuat kesimpulan atau rumusan.
(d) Strategi Berfikir atau sering juga
disebut Kemahiran Berfikir Kreatif dan kritis. Gabungan pemikiran itu bertujuan
untuk membuat konsepsi, keputusan dan menyelesaikan masalah. Petunjuk strategi
berfikir ialah;
i. Mengkonsepsikan -- antara contoh
aktiviti yang boleh diaplikasikan dalam pengajaran dan pembelajaran ialah kenal
pasti ciri-ciri, fungsi, rupa, persamaan untuk membuat rumusan dan membina
konsep.
ii. Menyelesaikan masalah -- antara contoh aktiviti yang
boleh diaplikasikan dalam pengajaran dan pembelajaran ialah kenal pasti
masalah, punca masalah, kesan masalah, sasaran masalah dan sebagainya untuk
diselesaikan.
iii. Membuat keputusan -- antara contoh
aktiviti yang boleh diaplikasikan dalam pengajaran dan pembelajaran ialah kenal
pasti matlamat, sasaran, kepentingan, alternatif, punca dan kesan dan
sebagainya untuk buat penentuan.
(b) Kemahiran Teknologi Maklumat dan
Komunikasi
Kemahiran Teknologi Maklumat dan
Komunikasi (ICT) bermaksud kebolehan, keupayaan menggunakan alat-alat ICT dalam
pengajaran dan pembelajaran secara berfikrah, terancang, kesesuaian, dan
berkesan. Semuanya bertujuan untuk meningkatkan kecekapan pengajaran dan
keberkesanan pembelajaran. Dalam Sukatan Pelajaran Bahasa Melayu (2003)
penggunaan ICT untuk tujuan komunikasi seprti menghantar dan menerima emel,
menggunakan aplikasi perisian untuk menyempurnakan tugasan dan mengakses
maklumat. Kemahiran ICT perlu diaplikasikan supaya murid dapat menggunakannya
untuk tujuan mendapatkan maklumat, memproses maklumat, dan menghantar maklumat.
Kemahiran ICT bukan sahaja kemampuan aplikasi komputer atau internet, malahan juga
radio kaset, televisyen dan sebagainya yang bersifat teknologi. Menurut Pusat
Perkembangan Kurikulum (2001a) penggunaan ICT dalam pengajaran dan pembelajaran
dapat diaplikasikan dari aspek pengajaran (guru menggunakan ICT), dan aspek
pembelajaran (murid menggunakan ICT). Dalam konteks pengajaran, ICT digunakan
sebagai;
i. Persembahan -- antara contoh
aktiviti yang boleh diaplikasikan dalam pengajaran dan pembelajaran ialah
menayangkan power points, petikan, gambar, gambar rajah, gambar visual dan
sebagainya.
ii. Demonstrasi -- antara contoh
aktiviti yang boleh diaplikasikan dalam pengajaran dan pembelajaran ialah
gambar visual berkenaan tunjuk cara, rajah contoh pelaksanaan, dan sebagainya.
Dalam konteks pembelajaran, pengaplikasian ICT dalam
pengajaran dan pembelajaran dapat dilaksanakan dalam beberapa kategori seperti;
i. Tutorial -- antara contoh aktiviti
yang boleh diaplikasikan dalam pengajaran dan pembelajaran ialah mencari
maklumat dalam internet, menyelesaikan atau melengkapkan tugasan, menghantar
maklumat menggunakan email, menonton demostrasi contoh tugasan, dan sebagainya.
ii. Penerokaan -- antara contoh
aktiviti yang boleh diaplikasikan dalam pengajaran dan pembelajaran ialah
mencari dan mengakses maklumat daripada CD-ROM, internet, portal; mengalami,
mempelajari dan mengkaji sesuatu fenomena secara simulasi, melihat demonstrasi
sesuatu untuk dilaporkan.
iii. Pengaplikasian -- antara contoh
aktiviti yang boleh diaplikasikan dalam pengajaran dan pembelajaran ialah
menulis dan mengedit karangan dalam perisian, mencari dan melengkapkan maklumat
yang diusahakan, mengaplikasi graf, carta dan sebagainya untuk tujuan
melengkapkan maklumat, menyisih dan mengkelas data-data yang diperoleh dengan
menggunakan perisian-perisian yang sesuai seperti SPSS, dan sebagainya.
iv. Komunikasi -- antara contoh
aktiviti yang boleh diaplikasikan dalam pengajaran dan pembelajaran ialah
menghantar, menerima dan berkongsi maklumat sama ada antara individu mahupun
dengan ramai individu. Antara mod atau bahan yang memboleh
(c) Kemahiran Belajar Cara Belajar
Pusat Perkembangan kurikulum (2001b)
menegaskan Belajar Cara Belajar (BCB) sebagai satu proses teknik belajar sama
ada belajar bersama guru mahupun belajar tanpa bersama guru. Pendapat Sherina
yang dipetik oleh Abdul Hamid Mahmood (2007) pula berpendapat BCB merupakan
kaedah belajar atau menelaah pelajaran yang boleh berlaku dalam kelas bersama
guru ataupun secara berseorangan membaca buku di perpustakaan. Bagi Abdul Hamid
Mahmood sendiri BCB merupakan usaha mengembangkan tabiat belajar.