SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA
MELAYU
1.1 Definisi Semantik
Semantik
ialah bidang yang mengkaji dan menganalilis makna kata dan ayat. Kata merupakan
unit ujaran yang bebas dan mempunuyai
makna. Dalam bahasa, kita dapat menyatakan fikiran, pendapat, emosi, perlakuan
dan keperibadian manusia..
Definisi
daripada segi istilah pula, semantik berasal daripada perkataan Yunani “semantikos” yang bermaksud penting atau
beerti. Jika dilihat definisi yang diberikan oleh tokoh bahasa, semantic ialah
cabang linguistic yang akan membahas erti atau makna (J.W.M. Verhar, 1996).
Selain itu semantik merupakan bidang pengkajian linguistic yang objek
penelitiannya makna bahasa (Abdul Chaer, 1994).
Menurut
kamus Dewan, semantik bermaksud kajian tentang makna perkataan dan penambahan
makna sesuatu kata.
Secara
umumnya semantik ialah ilmu tentang erti atau perubahan erti sesuatu perkataan.
Secara khusus pula ialah kajian tentang lambang-lambang atau tanda yang
menyatakan makna , hubungan antara makna dengan makna lain serta pengareuh
maknan terhadap masyarakat.
1.2
Konsep Semantik
Kata semantik berasal daripada kata adjektif bahasa
Yunani “semantickos” yang bermaksud
‘penting’ atau ‘bererti’. Kata ‘bererti’ membawa maksud ‘makna’ yang diertikan
sebagai sesuatu peristiwa yang diharapkan (Tarigan, 1985:9). Semantik menurut
Kamus Dewan Edisi Keempat ialah kajian tentang makna perkataan dan penambahan
makna sesuatu kata.
Menurut Ferdinand de Saussure, semantik merupakan
bahasa yang diucapkan untuk menyampaikan makna. Choamsky berpendapat bahawa
semantik bermaksud makna ayat ditentukan oleh struktur permukaan dan konteks
apabila ayat digunakan. Namun, semantik bukan sahaja merujuk kepada makna
tetapi juga kepada perkembangannya yang disebut “semantik sejarah” (M.Breal,
1893)
Kesimpulannya ialah semantik dikatakan sebahagian
daripada linguistik yang mengkaji bahasa secara teliti. Semantik dapat
dijelaskan sebagai sesuatu bidang yang mengkaji maka perkataan dan ayat dalam
bahasa secara ringkasnya. Kajian mengenai makna kata boleh dilihat dalam aspek
makna denotasi dan konotasi, makna dalam konteks, hubungan makna dengan
kebudayaan, perubahan makna dan bentuk-bentuk makna daripada hubungan semantik.
Kata-kata dalam bahasa Melayu yang
mempunyai pelbagai jenis makna dapat dikategorikan kepada beberapa golongan
seperti sinonim (perkataan yang mempunyai makna yang sama dari segi makna nahu
tetapi berbeza daripada segi makna leksikal), antonim (perkataan yang mempunyai
makna yang berlawanan), hiponim (perkataan yang maknanya sebahagian daripada
makna perkataan lain), homonim (perkataan yang mempunyai bentuk dan bunyi yang
sama tetapi maknanya berbeza), polisemi (perkataan yang mempunyai makna yang
banyak), dan peribahasa (beberapa perkataan yang mempunyai satu makna).
1.3 Pertaliannya
dengan disiplin ilmu lain
Setiap bidang disiplin ilmu mempunyai bahasa yang
tersendiri. Bahasa dalam setiap bidang disiplin ilmu mempunyai nilai semantik
yang tersendiri. Oleh yang demikian sesuatu bidang ilmu perlu diteliti maknanya
supaya ia dapat dimanfaatkan.
1.3.1 Hubungan Semantik dengan Falsafah
Falsafah ialah pengetahuan yang menelaah sesuatu
yang istimewa. Falsafah adalah istimewa kerana falsafah tidak dapat dihuraikan
dengan ilmu pengetahuan biasa sebaliknya falsafah memerlukan ilmu pengetahuan
tentang hukum dan kaedah berfikir yang logika. Oleh yang demikian logika dalam
disiplin ilmu falsafah memerlukan cara berfikir yang tepat untuk mencapai
ketepatan makna dalam ilmu falsafah tersebut. Falsafah yang tidak mempunyai
makna menjadi tidak bererti. Contohnya falsafah ‘Biar saya mentertawakan diri
saya sebelum orang lain mentertawakan diri saya’ membawa semantik “kesedaran
kendiri atau muhasabah diri” perlu difahami pendengar mahupun penutur falsafah
tersebut supaya ia bermakna apabila diujarkan.
1.3.2 Hubungan Semantik dengan Psikologi
Psikologi ialah ilmu jiwa yang mengkaji hakikat dan
gerak-geri jiwa. Hal ini bermakna tingkah laku manusia mempunyai makna. Makna
yang dimaksudkan adalah tentang kebermaknaan kata atau ujaran dalam bahasa.
Contohnya perkataan ‘Makan!’ berbeza berbanding ‘Makanlah..’ Deretan bunyi dan
susunan huruf dalam perkataan tersebut menghasilkan pemahaman makna yang
berbeza oleh seseorang dalam situasi yang berbeza. Situasi yang berbeza
tersebut melambangkan paksaan dan permintaan penuturnya. Hal ini bertepatan
dengan pendapat ahli psikologi yang menyatakan bahawa makna wujud berdasarkan
rangsangan atau tindak balas.
1.3.3 Hubungan Semantik dengan Antropologi dan
Sosiologi.
Antropologi ialah bidang ilmu yang mengkaji sekelompok
masyarakat tertentu yang homogen yang mempunyai pelbagai ciri khasnya.
Sosiologi pula ialah bidang ilmu yang mengkaji kelompok masyarakat yang lebih
luas dalam perkembangan ekonomi dan sosial yang heterogen. Sosial dan budaya
sesuatu masyarakat yang semakin berkembang menyebabkan makna bahasa dalam
sesuatu masyarakat semakin berkembang. Contohnya perkataan ‘taman’ daripada
aspek antropologinya telah berkembang membentuk perkataan ‘taman hati’, ‘taman
buaya’, dan ‘taman rimba’ yang bukan lagi bermaksud kebun yang ditanam dengan
bunga-bungaan. Justeru makna yang difahami adalah berdasarkan bentuk bahasa
semasa pertuturan itu dituturkan. (Aminuddin 1985).
1.3.4 Hubungan Semantik dengan Sastera
Bahasa dalam karya sastera berbeza dengan bahasa
yang terdapat dalam karya ilmiah. Bahasa dalam karya sastera
sama adatulisan ataupun pertuturan tidak semuanya diketahui umum. Justeru
terdapat pelbagai lapisan makna dalam sastera yang meliputi makna tersurat
(makna biasa/denotatif), makna tersirat (makna yang dapat di agak
pembaca/konotatif), makna kreatif (makna yang dapat difikirkan pengkritik) dan
makna peribadi. (makna yang dapat diketahui oleh pengarang sahaja). Contohnya
seperti ungkapan “Kalau asal benih yang baik, jatuh ke laut menjadi pulau.
(Abdullah Hussain, 1982, hal. 95)” merupakan makna konotatif yang dapat
difikirkan yang membawa maksud orang yang baik itu biar di mana pun tempatnya
tetap akan baik juga.
1.3.5 Hubungan Semantik dengan Sejarah
Sifat bahasa adalah sentiasa berkembang.
Perkembangan bahasa merupakan sejarah bahasa. Makna sesuatu perkataan mungkin
kekal sehingga kini, mungkin berubah, menyempit, meluas atau menghilang.
Contohnya perkataan ‘khalwat’ yang bermaksud “berseorangan untuk mendekatkan
diri kepada-Nya” telah disempitkan maksudnya kepada “berdua-duaan dalam keadaan
mencurigakan”. Perkataan ‘pondok’ yang bermaksud “tempat tinggal yang usang”
pula telah dikembangkan maknanya menjadi “tempat belajar”. Justeru sejarah
bahasa ini perlu direkodkan dalam kamus besar bagi mencatatkan perubahan bahasa
yang berlaku dalam setiap hari bagi tujuan penggunaan bahasa dan pengkaji
bahasa kelak.
